Đặc Khảo Về Tín Ngưỡng Thờ Gia Thần
do hai nhà
nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng và Nguyễn Đại Phúc biên soạn, không chỉ cung cấp
cho bạn đọc cái nhìn tổng quan về văn hóa thờ tự trong ngôi nhà Việt mà còn lý
giải sâu sắc về đặc trưng văn hóa tâm linh của người Việt.
Với một nội dung khoa học được trình bày dễ hiểu, hấp dẫn, chắc
chắn Đặc khảo về tín ngưỡng thờ gia Thần sẽ lôi cuốn độc giả đến trang sách
cuối cùng.
Trích đoạn:
Lời tục rằng: "Sống cái nhà, già cái mồ" còn nói có
chữ nghĩa thì hai công trình xây dựng quan trọng của mỗi kiếp đời là
"dương cơ" và "âm phần". Tuy có khu biệt thành hai trú sở
lúc sống và lúc chết như vậy, song cái nhà/dương cơ của người Việt ta dành phần
cho người chết coi ra hơi bị nhiều, đặc biệt là các từ đường. So với phần dành
cho người sống, cái phần không gian dành cho những vong hồn quá vãng lại thường
được tập trung nhiều công sức, tiền bạc và nhiều nỗ lực trang trí, điêu khắc mỹ
thuật hơn hết.
Việc thờ tự tổ tiên ở xứ ta không chỉ là chuẩn mực luân lý mà
còn nhằm chỉ rõ "Ta là một nhân vị có cội nguồn, chứ không phải là một tay
ma cà bông... không có gia phả!". Phụng thờ tổ tiên là một nghĩa vụ của
đạo Hiếu được chế định trong cổ luật hẳn hòi nên không gian thờ tự năm đời (Ngũ
đại mai thần chủ) ở mỗi gia đình là một thiết chế cụ thể. Đó là quy phạm của
thế gian, còn ở khía cạnh tín ngưỡng, tập hợp vong hồn tổ tiên là một bộ gia
thần có công năng chứng giám và phù hộ cho con cháu trong mọi việc làm ăn sinh
sống.
Chính vì vậy, nơi thờ tự tổ tiên là không gian
thiêng liêng nhất trong nhà, ở đó diễn ra sự thông linh của con cháu ở trần thế
với cõi trên của những người khuất mày khuất mặt. Tín ngưỡng này bắt nguồn từ
quan niệm "Vạn vật hữu linh" (animism), đó là niềm tin về sự bất tử
của linh hồn: Thác là thể phách, còn là tinh anh. Thể phách hiểu là vía, tinh
anh là hồn. Nhưng còn có niềm tin khác vào sự "kính thành" như Kinh
Thư viết đại ý: Trời không thân với ai, chỉ thân với người hay kính(...). Quỷ
thần thường không có chứng giám cho ai, chỉ chứng giám cho kẻ có lòng kính
thành. Hiểu nôm na là: "Có thờ có thiêng, có kiêng có lành".